خبرگزاری شبستان- رشت؛ روز پنج‌شنبه(۱۹تیرماه) جلسه ای در سازمان مدیریت و برنامه ریزی گیلان با موضوع راه‌اندازی موزه مشروطه در رشت برگزار شد. در این جلسه «اسماعیل حاجی پور» رییس شورای شهر رشت، ۲ عضو شورا«عاقل منش و رسولی»، شهردار رشت«حاج محمدی»، رییس و معاون میراث فرهنگی گیلان «حلاج پور و جهانی»، معاون سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری «نرجس محمودی»، مدیر سازمان اسنادگیلان«ژاله حساسخواه»، رئیس پژوهشکده گیلان شناسی«هاشم موسوی» دو مجموعه دار خصوصی «حسن اکبری و مهران اشراقی»، ناصر عظیمی، هوشنگ عباسی، محمد تقی پور، احمد جکتاجی و هومن یوسفدهی از مورخان و پژوهشگران گیلانی حضور داشتند.
اما آنچه در پرتال های رسمی سازمان مدیریت و برنامه ریزی گیلان و شهرداری رشت منعکس شده، تفاوت هایی دارد. خبر کوتاه پرتال شهرداری روز شنبه( ۲۱تیر ) با این متن منتشر شده است؛« در این نشست پس از بحث و بررسی فراوان تصمیم گرفته شد روز ۲۲ تیرماه علاوه بر آغاز عملیات اجرایی موزه مشروطه در رشت برنامه هایی از جمله نشست های ویژه، نمایشگاه اسناد و سخنرانی گیلان شناسان برگزار شود.»
اگرچه خبر خوبی است و پس از ۲ سال عمل به یکی از مصوبات شورای شهر رشت امید، دوباره جوانه زده است، اما مقایسه این خبر با خبر پرتال سازمان مدیریت، نشان می دهد تا عملیات اجرایی راه اندازی موزه مشروطه، راه درازی باقی است و همه دعاها به آمین دریافت بودجه ختم می شود و فعلا تنها به نصب تابلو بسنده می شود: « در پایان این جلسه تاریخ ۲۲ تیر و یا ۱۴ مرداد ماه پیشنهاد شد تا در صورت موافقت استاندار محترم تابلو ایجاد خانه موزه مشروطه گیلان در این روز در رشت نصب شود تا علاوه بر اطلاع رسانی برای شهروندان، کارها با عزم جدی پیش گرفته شده و عملیاتی شوند.»
صحبت های حاضران در جلسه نیز در پرتال سازمان مدیریت، در همین حد منعکس شده است:« تشکیل هیات موسسان، تدوین اساسنامه، تشکیل کمیته های مرتبط، واگذاری یا عدم واگذاری به بخش خصوصی، چگونگی انتخاب بهره بردار، همکاری در چارچوب قانونی، پیش بردن موضوع با نگاهی بزرگوارانه و به دور از بخشی نگری ها، انجام کارهای محتوایی همزمان با پیگیری اداری، احساس تعلق همه علاقمندان به فرهنگ و تاریخ گیلان در انجام بهتر کار، داشتن نگاه کلان و کاهش پیچیدگی ها و رفع موانع، چگونگی جمع آوری اسناد و مدارک و اشیای مرتبط، میزان استقبال مردم از بازدید اسناد و اشیای تاریخی و توجه به مخاطب عام و خاص، توجه به تذکرات قانونی مرتبط و البته پرهیز از کلیشه های اداری و بخشی و... از سوی حاضران ارایه و تاکید شد.»
هومن یوسفدهی یکی از مورخان حاضر در این جلسه می گوید: دو موضوع در این جلسه مطرح شد یکی آنکه خانه میرزا خلیل رفیع باید خانه موزه مشروطه شود و همه بر آن اتفاق نظر داشتند. اختلاف نظرها در مورد جزئیات و نحوه اداره و برخی پرسه های قانونی و اداری بود که قابل حل است و ادارات مرتبط می باید با برگزاری جلسه هایی موانع قانونی را رفع کنند.
نویسنده کتاب«انجمن های گیلان در عصر مشروطه» ضمن ابراز امیدواری از پیگیری مجدد برای راه اندازی موزه مشروطه اظهار کرد: امیدواریم بعد از این جلسه، شورا و شهرداری بیشتر به اهمیت ضرورت راه اندازی موزه مشروطه به عنوان یک مطالبه عمومی و مطالبه از سوی پژوهشگران پی ببرند.
یوسفدهی افزود: در این جلسه مقرر شد جلسات دوره ای با بازه زمانی مشخص و با پیگیری سازمان مدیریت در همان ساختمان میرزا خلیل رفیع برگزار شود تا موضوع راه اندازی موزه مشروطه به دست فراموشی سپرده نشود.
این مورخ تاکید کرد: اینکه آیا قرار است از اسناد بخش خصوصی کمک گرفته شود و یا تنها کپی و اسکن اسناد به نمایش درآید، موضوعی است که به نحوه مراقب از اسناد خطی بر می گردد. زیرا نگهداری اسناد، شرایط خاصی می خواهد، ولی باید مرکزی باشد تا علاوه بر شهروندان و بازدیدکنندگان، محققان نیز بتوانند پیرامون نقش مشروطه خواهان گیلانی در پیشبرد مشروطه تحقیق کنند.
۱۱۱سال پیش و درست مصادف با ۲۲ تیرماه ۱۲۸۸، سالروز شکست استبداد صغیر و فتح تهران به‌دست مشروطه خواهان گیلانی و به همراهی مجاهدان بختیاری است. این تاریخ می باید یکی از مهمترین روزهای تاریخی برای مردم گیلان باشد، روزی که سمبل حکومت قانون بر کشور و ایجاد مجلسی برآمده از خواست ملت است. اما این روز از سوی مسئولان و متولیان فرهنگی گیلان، تاکنون به شایستگی پاس داشته نشده است و در ۲ سال اخیر تنها انجمن های فرهنگی خودجوش برنامه ای در این راستا برگزار کرده اند.
۲۱تیر ماه ۱۳۹۶، مراسم «پاسداشت مجاهدان گیلانی در شکست استبداد صغیر و احیای مشروطه» در سالن اجتماعات پژوهشکده آموزش و پرورش به همت «مجمع اسلامی فرهنگیان گیلان» برگزار شد و در آن مراسم بر ایجاد تاسیس مرکز پژوهش و موزه اسناد مشروطه گیلان تاکید شد. دو مراسم دیگر هم در تیر و بهمن ماه ۹۷ در عمارت «میرزا خلیل رفیع رشت به همت سایت فرهنگی گیل مهر و شورای شهر رشت برگزار شد و طی این مراسم که در خلال آن نمایشگاه اسنادی از مشروطه نیز برگزار شده بود، رییس وقت شورای شهر رشت تاکید کرد که موزه مشروطه در همان عمارت یعنی خانه اولین شهردار رشت و یکی از مجاهدان مشروطه تشکیل می شود. وعده ای که منجر به یک مصوبه قانونی از سوی شورای شهر رشت شد ولی هنوز عملیات اجرایی آن و مرمت ساختمان پس از ۲سال انجام نشده است.
نویسنده کتاب «تاریخ تحولات اجتماعی- اقتصادی گیلان» با تاکید بر نقش تاریخی مشروطه خواهان گیلانی در بازگرداندن مجلس می گوید: مورخان معاصر و حتی ما گیلانیان، نتوانستیم آنگونه که شایسته است، از نقش فعالانه خود در فتح تهران و پایان استبداد «محمد علی شاه قاجار» دفاع کنیم.
ناصر عظیمی تاکید دارد؛ مجاهدان مشروطه خواه گیلانی نه تنها گمنام مانده اند، بلکه تلاش آنها زیر سایه مبارزات مجاهدان مشروطه خواه تبریز، پنهان مانده است.
این مدرس دانشگاه می افزاید: وقتی گیلانیان قزوین را فتح کردند، تبریز در محاصره روس ها بود و بختیاری‌ها نیز با اینکه اصفهان را تصرف کرده بودند، در فتح تهران تردید داشتند. مکاتبات مجاهدان نشان می دهد، پایمردی گیلانی‌ها در فتح قزوین و حرکت به سمت تهران باعث شد بختیاری ها نیز به سمت تهران بروند.
عظیمی با اشاره به نوشته های فریدون آدمیت ابراز می دارد: «می دانیم که در آستانه فتح تهران تبریز موضعی دفاعی به‌خود گرفته بود، چه رسد به اینکه در فکر گرفتن پایتخت باشد یا عزل محمد شاه را بخواهد. این کار را انقلابیون گیلان از عهده برآمدند. حتی چنانکه خواهیم دید انجمن ایالتی تبریز بر آن شد که ملیون را از حرکت به سوی تهران بازدارد.»
وی می افزاید: اسناد تاریخی نشان می دهد ستارخان و باقرخان به عنوان رهبران مجاهدان تبریز هشت ماه و نیم پس از فتح تهران یعنی در ۴فروردین ۱۲۸۹ وارد تهران شدند. درحالی که مبارزه مجاهدان گیلانی از ۲تیر ۱۲۸۷ یعنی از آغاز به توپ بستن مجلس شروع و تا سقوط استبداد در ۲۲ تیرماه ۱۲۸۸ خورشیدی ادامه داشت. گیلانی ها توانستند با تشکیل کمیته ستار در اوایل پاییز ۱۲۸۷ و کودتای انقلابیون در ۱۹بهمن ۱۲۸۷ خورشیدی در رشت، سر فصل جدیدی در تاریخ گیلان و ایران آغاز کنند. ولی متاسفانه اهمیت تاریخی آن به درستی تبیین نشده است.
«حسن اکبری» که یک مجموعه دار خصوصی است و شورای شهر با وی درباره خرید اسناد موزه مشروطه وارد مذاکره شده بود نیز در جلسه مذکور حضور داشت. این مجموعه دار، آلبومی در اختیار دارد که سال ۱۳۹۷ از وراث یک عکاس ارمنی خریده است، عکاسی که در زمان حیات، اجازه نداد عکس هایش منتشر شود.
در این آلبوم مجموعا ۴۰قطعه عکس وجود دارد که در میان آن تصاویر سران مشروطه گیلانی و بختیاری از جمله یپرم خان ارمنی و مجاهدان سواره فاتح تهران وجود دارد که برخی از آنها مهمترین اسناد حضور فعال مجاهدان گیلانی در فتح تهران محسوب می شود.
اکبری در این باره می گوید: این آلبوم متعلق به فردی به نام «آرام آرامیان» بود و پشت آلبوم مهر عکساخانه «استپان استپانیانس» حک شده است. آلبوم را از ورثه آرامیان خریداری کردم، پشت آلبوم قید شده بود که کسی بدون اجازه مالک حق انتشار عکس‌ها را ندارد، ولی بعد از خریداری چون بنده مالک محسوب می شوم، تصمیم گرفتم عکس ها را در معرض دید محققان قرار دهم.
وی می افزاید: برخی از این تصاویر در کانال تلگرامی شخصی بنده منتشر شده و کل آلبوم را نیز در نمایشگاه اسناد مشروطه به مدت ۲ روز (۲۱ و ۲۲تیر۹۷ سال ) که در ساختمان میرزا خلیل برگزار شد، نمایش دادم.
این مجموعه دار عکسی در اختیار دارد که مجاهدان گیلانی بلافاصله پس از فتح تهران در میدان بهارستان گرفته اند. اکبری با معرفی حاضران در تصویر می گوید: در مرکز این تصویر، معزالسلطان، معروف به سردار محیی قرار دارد، همچنین عمیدالسلطان، مجیب السلطنه و عباس خان در حلقه دیگر مجاهدان گیلانی دیده می شود و همین یک تصویر کافی است تا نقش غیر قابل انکار مجاهدان گیلانی در اعاده مشروطه را پس از استبداد صغیر اثبات کنیم.
اکبری که اسناد مکتوبی هم از مشروطه در اختیار دارد، با تاکید بر آنکه این اسناد هویت گیلان محسوب می شود، تصریح کرد: وجود یک مکان مشخص که بتوان به صورت دوره ای اسناد تاریخی را نمایش داد و پژوهشگران و محققان از فرصت به‌دست آمده پیرامون آن تحقیق کنند، ضروری است.
وی که اسنادی هم از جنبش جنگل در اختیار دارد، می گوید: جنبش جنگل به رهبری میرزا کوچک خان در واقع پیامد ناکامی مشروطه خواهان بود و گیلانیان دوباره سعی کردند یک حکومت مستقل ملی بدون دخالت بیگانگان به رهبری میرزا کوچک خان تشکیل دهند و می دانیم که میرزا کوچک جنگلی نیز در اردوی مجاهدان گیلانی فاتح تهران حضور داشت.
اکبری تاکید کرد: تلاش گیلانیان در مشروطه و جنبش جنگل باید جزو افتخارات گیلانیان محسوب شود ولی برخلاف شهرهایی مانند تبریز متاسفانه هنوز متولیان فرهنگی گیلان نتوانسته اند یک موزه درخور شان برای تاریخ معاصر ایجاد کنند.
حالا باید دید با ورود سازمان مدیریت و برنامه ریزی گیلان به موضوع راه اندازی خانه مشروطه و در آستانه طرح سئوال شورای شهر از شهردار رشت، اعتبار لازم برای مرمت ساختمان خلیل رفیع تخصیص می یابد و یا با نصب تابلوی موزه مشروطه بر سر در خانه یکی از مشروطه خواهان، راه اندازی موزه به فراموشی سپرده می شود.